Τι είναι ηθική νοημοσύνη; Είναι απαραίτητη στη σημερινή εποχή; Τι κοινωνία δημιουργεί;
Είναι η αρετή που μας μαθαίνει να κάνουμε όλα αυτά που οφείλουμε και όχι αυτά που μας αρέσει να κάνουμε.
Ηθική νοημοσύνη είναι η ικανότητα να
ξεχωρίζεις το καλό απ’ το κακό, αλλά και να σέβεσαι τις αξίες των άλλων.
Με άλλα λόγια, το καλύτερο δώρο που μπορούμε να κάνουμε σ ένα παιδί.
Υπάρχουν πολλοί και διάφοροι τύποι
νοημοσύνης. Κάποιοι άνθρωποι έχουν το χάρισμα της μαθηματικής και
φιλοσοφικής σκέψης, όπως ο Άλμπερτ Αϊνστάιν ή ο Μπιλ Γκέιτζ. Κάποιοι
άλλοι είναι συναισθηματικά προικισμένοι, για παράδειγμα οι μεγάλοι
συγγραφείς, όπως ο Τζον Στάινμπεκ και η Άιρις Μέρντοχ, άνθρωποι δηλαδή
που μπορούν να αποτυπώσουν ή να μεταφέρουν το συναίσθημά τους στο ευρύ
κοινό.
Επίσης, υπάρχει η πρακτική νοημοσύνη.
Είναι οι άνθρωποι που δίνουν λύσεις σε προβλήματα, μπορούν να φτιάξουν
ένα αυτοκίνητο, να δώσουν λύση όταν πλημμυρίσει το υπόγειο ή να λύσουν
εύκολα μια εξίσωση. Επιπλέον, υπάρχει και η αισθητική νοημοσύνη, αυτή
που διαθέτουν οι καλλιτέχνες, οι ζωγράφοι και οι μουσικοί. Κάποιες
φορές, ιδιαίτερα στους μουσικούς και στους συνθέτες, η ευφυΐα αυτή
συνδυάζεται με μαθηματική ευφυΐα.
Τέλος, υπάρχει κι ένα άλλο είδος
ευφυΐας, ίσως το λιγότερο γνωστό, η λεγόμενη ηθική νοημοσύνη. Πρόκειται
για το είδος εκείνο της εξυπνάδας που συνδυάζει τη δύναμη του χαρακτήρα
με την ορθή κρίση, δύο προσόντα που συνήθως απαξιώνουμε γιατί δεν τα
θεωρούμε και τόσο σημαντικά. Είναι η αρετή που μας μαθαίνει να κάνουμε
όλα αυτά που οφείλουμε και όχι αυτά που μας αρέσει να κάνουμε.
Τι είναι η ηθική νοημοσύνη;
Ο καθηγητής του Χάρβαρντ Robert Coles στο βιβλίο του The Moral Intelligence Of Children
(Η ηθική νοημοσύνη των παιδιών) διατυπώνει την άποψη ότι τα παιδιά
χρειάζονται κάτι περισσότερο από επιτυχία στις σπουδές τους και από την
ικανότητα να τα πηγαίνουν καλά με τους άλλους για μια ικανοποιητική ζωή.
Χρειάζονται συνείδηση, δηλαδή την
ικανότητα να ερμηνεύουν αυτά που νιώθουν και να είναι σίγουρα γι’ αυτά
που ξέρουν. Τα παιδιά με αναπτυγμένη την ηθική νοημοσύνη βιώνουν
συναισθηματική ασφάλεια επειδή εμπιστεύονται την εσωτερική αίσθηση που
διαθέτουν για να διακρίνουν το σωστό απ’ το λάθος, το καλό απ’ το κακό.
Αυτό είναι που τα βοηθάει να αισθάνονται ισχυρούς δεσμούς με τους άλλους
ανθρώπους, όπως με την οικογένεια, τους φίλους ή τους συμμαθητές τους.
Οι επτά βασικές αρετές της ηθικής νοημοσύνης
Στο βιβλίο Building Moral Intelligence
(Χτίζοντας την Ηθική Νοημοσύνη) ο καθηγητής Dr Michele Borba και
συγγραφέας του βιβλίου δίνει ένα σαφές πλάνο για το πώς μπορούμε να
διδάξουμε στα παιδιά τις αρετές της ηθικής νοημοσύνης. Αυτές λοιπόν
είναι επτά και καθεμία μπορεί να διδαχτεί με συγκεκριμένους τρόπους.
Ενσυναίσθηση:
Είναι η ικανότητα να μπορούμε να αναγνωρίσουμε τα συναισθήματα και τις ανάγκες των άλλων.
Για να την αποκτήσει το παιδί θα πρέπει
να το βοηθήσουμε να καλλιεργήσει την ευαισθησία του, να εμπλουτίσει το
λεξιλόγιό του, αλλά και να του δείξουμε τον τρόπο να αναγνωρίζει τα
συναισθήματα των άλλων.
Συνείδηση:
Είναι η ικανότητα να αναγνωρίζεις το σωστό και να μπορείς να το κάνεις.
Πρέπει να δημιουργήσουμε τις συνθήκες
για ηθική ανάπτυξη στην οικογένεια, να διδάξουμε στο παιδί να ξεχωρίζει
το καλό απ’ το κακό και να ενισχύσουμε την ηθική του ανάπτυξη (να
βοηθάει, για παράδειγμα, όσους έχουν ανάγκη).
Αυτοέλεγχος:
Είναι η ικανότητα να ελέγχουμε τις
σκέψεις και τις πράξεις μας και να λειτουργούμε με τον τρόπο που έχουμε
μάθει πως είναι ο σωστός.
Καλό είναι να διδάξουμε ως προτεραιότητα
την αρετή της αυτοπειθαρχίας. Επίσης, να μάθουμε στο παιδί να θέτει
στόχους και να βάζει τα δυνατά του για να τους πραγματοποιήσει.
Σεβασμός:
Είναι το να δείχνεις πως εκτιμάς τους άλλους φροντίζοντάς τους, αλλά και μιλώντας τους με πολιτισμένο τρόπο.
Για να βοηθήσουμε το παιδί θα πρέπει να
του διδάξουμε το σεβασμό αφού πρώτα το… σεβαστούμε. Πρέπει επίσης να του
μάθουμε την αρετή της ευγένειας δίνοντας έμφαση στους καλούς τρόπους.
Είναι ένα εφόδιο που θα έχει για όλη του τη ζωή.
Καλοσύνη:
Το να νοιάζεσαι για την ευημερία και τα αισθήματα των άλλων.
Διδάσκοντας στα παιδιά την αξία της
καλοσύνης, αλλά και μαθαίνοντάς τα να επαναστατούν στη φτώχεια και στη
μιζέρια τα εισάγουμε στη δύσκολη αξία της καλοσύνης.
Ανεκτικότητα:
Το να σέβεσαι τις αξίες και τα δικαιώματα όλων των ανθρώπων ακόμη κι αν διαφωνείς με τα πιστεύω τους.
Από πολύ νωρίς τα μικρά παιδιά πρέπει να
μάθουν και να τους γίνει συνείδηση πως όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι,
ανεξαρτήτως χρώματος, καταγωγής, θρησκείας ή εμφάνισης.
Δικαιοσύνη:
Το να διαλέγεις την ανοιχτόμυαλη συμπεριφορά και να συμπεριφέρεσαι δίκαια στους άλλους.
Μάθετε στο παιδί σας τι είναι δικαιοσύνη, διδάξτε του να συμπεριφέρεται δίκαια καθώς και τους τρόπους να αντιδρά στο άδικο.
Πώς θα χτίσετε την ηθική νοημοσύνη του παιδιού
Μια άλλη επίσης ενδιαφέρουσα άποψη για
την ηθική νοημοσύνη είναι αυτή της αμερικανίδας ψυχολόγου και ειδικής σε
θέματα ανατροφής Mimi Doe. «Η διανοητική και η συναισθηματική αντίληψη
είναι σημαντικές», λέει η ψυχολόγος «στην ερώτηση όμως για το τι μετράει
περισσότερο, το μυαλό ή η καρδιά, συνήθως ξεχνάμε την ψυχή.
Και αυτή είναι που έχει τη μεγαλύτερη
επίδραση στη διαμόρφωση της προσωπικότητας ενός παιδιού». Μέσω της
ιστοσελίδας της για την πνευματική ανατροφή των παιδιών, η Ντο παρέχει
συμβουλές και υποστήριξη στους γονείς που θέλουν να αναθρέψουν ηθικά τα
παιδιά τους.
Να σκέφτεστε θετικά
Τα παιδιά ανταποκρίνονται πάντα στις
υψηλές ή χαμηλές προσδοκίες των γονιών τους, γι’ αυτό τοποθετήστε τον
πήχη ψηλά. Να εμπιστεύεστε τις επιλογές του παιδιού σας. Προτιμήστε να
πιστεύετε ότι θα κάνει το σωστό και όχι το λάθος. Και περιμένετε από
αυτό να δείχνει σεβασμό σε σας, στους άλλους και στον εαυτό του. Πάνω
απ’ όλα, όμως, να πιστεύετε ότι θα έχει μια ευτυχισμένη ζωή.
Αποφεύγετε να διαβάζετε δυσάρεστες
έρευνες και να φοβάστε διαρκώς για το μέλλον του. Στην εποχή του υλισμού
και της «τοξικής παιδικής ηλικίας» είναι εύκολο να μας κατακλύσει ο
φόβος ότι οι ζωές των παιδιών μας πήγαν στραβά με κάποιον τρόπο. Κι
όμως, η παιδική ηλικία μπορεί να είναι ακόμα μια περίοδος διασκέδασης
και αθωότητας και να έχει πολλά ηλιόλουστα απογεύματα με παιχνίδια στην
πλατεία.
Μάθετε να ζείτε τη στιγμή
«Τα παιδιά το καταλαβαίνουν όταν δεν
είστε πραγματικά συγκεντρωμένοι σε αυτά», μας λέει η Ντο. Η αφηρημάδα
και η συνεχής έγνοια για άλλα πράγματα εκλαμβάνεται από εκείνα ως
αδιαφορία. Όπως χαρακτηριστικά είπε ένα τετράχρονο παιδί: «Μαμά, μπορείς
να με ακούσεις με το μπροστινό μέρος του προσώπου σου;» Το πιο
σημαντικό πράγμα λοιπόν που μπορείτε να διαθέσετε στο παιδί σας είναι ο
χρόνος σας.
Και αν αφιερώσετε χρόνο, θα μπορέσετε να
χαλαρώσετε και να απολαύσετε τη στιγμή. Πολύ συχνά, πολύτιμες στιγμές
μάς προσπερνούν γιατί είμαστε πολύ απασχολημένοι για να τις διακρίνουμε ή
ανησυχούμε για κάτι που έχει ήδη περάσει ή μας απασχολεί κάτι άλλο που
μπορεί να συμβεί ή και να μη συμβεί. Αντ’ αυτού, δοκιμάστε να αφιερώσετε
όλη σας την προσοχή στο παρόν.
Κατεβάστε ταχύτητα
Αυτό είναι πολύ σημαντικό αν θέλετε να
απολαύσετε τις ώρες που περνάτε με τα παιδιά σας. Αναπτύξτε δομές και
υιοθετήστε συνήθειες στη ζωή σας που να δίνουν και σε σας και σε εκείνα
χώρο να αναπνεύσετε.
Για παράδειγμα, ξεκινήστε δέκα λεπτά
νωρίτερα για το ραντεβού με το γιατρό, για να μπορέσετε να περπατήσετε
με το παιδί στο πάρκο που βρίσκεται στο δρόμο για το ιατρείο και να
σταματήσετε για να μυρίσετε τα λουλούδια. Αυτά τα μικρά πράγματα είναι
που βοηθούν τα παιδιά να καλλιεργήσουν τον ψυχισμό τους και τα κάνει να
αισθάνονται ότι ζουν σε έναν θαυμαστό κόσμο.
Να επιβραβεύετε και τη συλλογική προσπάθεια
Παρακολουθείτε το παιδί σας που παίζει
ποδόσφαιρο. Στο τέλος του αγώνα τρέχει προς το μέρος σας ζητώντας την
επιβράβευση. Εσείς του λέτε: (α) «Ουάου! Ήσουν με διαφορά ο καλύτερος
παίκτης στο γήπεδο. Είσαι πραγματικά εκπληκτικός» ή (β) «Τι καταπληκτική
ομάδα που έχετε, όλοι σας δουλέψατε έξοχα. Ήταν ένα συναρπαστικό
παιχνίδι».
Όλοι μπαίνουμε στον πειρασμό να
υιοθετήσουμε την πρώτη επιλογή επειδή τα παιδιά λατρεύουν τους επαίνους
και διψούν για την αποδοχή των γονιών τους. Καλύτερα όμως να επιλέξετε
τη δεύτερη. «Υπενθυμίζοντας στο παιδί ότι είναι μέρος ενός συνόλου -σε
αυτή την περίπτωση μιας ποδοσφαιρικής ομάδας- αποκτά την αίσθηση ότι
συνυπάρχει δημιουργικά και σε σχέσεις εξάρτησης με τους άλλους
ανθρώπους. Αυτό είναι στοιχείο-κλειδί για την ανάπτυξη μιας υγιούς
συνείδησης», λέει η ψυχολόγος.
Γίνετε χαρούμενοι
Πριν αρχίσετε να ανησυχείτε για την
ευτυχία του παιδιού σας, χρειάζεται πρώτα να αναζητήσετε τη δική σας. Τα
παιδιά μπορούν να δουν πέρα από τα ψεύτικα χαμόγελα. Αν εκτιμάτε τον
εαυτό σας, το παιδί σας θα το νιώσει και αυτό θα είναι ένα από τα πιο
πολύτιμα μαθήματα ζωής. Η Μίμι Ντο μιλά για ένα δίλημμα που αντιμετώπισε
κάποιο Σάββατο πρωί, όταν δεν μπορούσε να αποφασίσει αν θα πήγαινε στο
μάθημα της γιόγκα (η «εγωιστική» επιλογή) ή αν θα έμενε στο σπίτι για να
περάσει λίγο ποιοτικό χρόνο παρέα με τα παιδιά της (η επιλογή της
«καλής μητέρας»).
Τελικά, αποφάσισε η μικρή της κόρη για
εκείνη: «Μου είπε να πάω επειδή μετά το μάθημα της γιόγκα είμαι
καλύτερος άνθρωπος και πιο καλή παρέα», θυμάται η Ντο. Όταν είστε
χαρούμενοι και χαλαροί, αντανακλάτε θετική ενέργεια. Είναι μεταδοτική.
Μην προσποιείστε ότι είστε οι τέλειοι γονείς, απλώς να είστε χαρούμενοι.
Τόσο απλά.
Βρείτε την ψυχή σας
Δεν χρειάζεστε την επίσημη θρησκεία για
να έρθετε σε επαφή με την ψυχή σας. «Λαμβάνω συνεχώς γράμματα από γονείς
που λένε ότι έχουν ανάγκη και πραγματικά διψάνε να μεγαλώσουν τα παιδιά
τους σε ένα πνευματικό σπίτι, αλλά δεν ξέρουν πώς να το κάνουν, επειδή
έχουν απομακρυνθεί από την οργανωμένη θρησκεία», εξηγεί η Ντο. «Ωστόσο, η
πνευματικότητα έρχεται από μέσα μας. Είναι το να έρθουμε σε επαφή με
την εσώτερη αίσθηση του θαυμασμού και της χαράς και με το τι σημαίνει να
είμαστε σε επαφή με τους άλλους ανθρώπους».
Κάνετε τα πιστεύω σας πράξεις
«Τα παιδιά είναι άγρυπνοι φρουροί της
ηθικής των μεγάλων –ή της έλλειψής της», επισημαίνει ο καθηγητής Ρόμπερτ
Κόουλς. «Ένα παιδί θα ψάξει για ενδείξεις σχετικά με το πώς πρέπει να
συμπεριφέρεται και σίγουρα θα βρει πολλές από τον τρόπο με τον οποίο
εμείς οι γονείς ζούμε τη ζωή μας». Με άλλα λόγια, μη μένετε στα λόγια.
Κάνετε τα πιστεύω σας πράξη.
Ποτέ δεν είναι αργά για να ξεκινήσετε...
Τα μικρά παιδιά είναι πνευματικά από τη
φύση τους. Δεν χρειάζεται να τους μάθετε να βιώνουν το θαυμασμό και τη
χαρά. Επίσης, έχουν έναν φυσικό δεσμό με τους άλλους ανθρώπους και με το
σύμπαν, αλλά η κουλτούρα μας τον καταστρέφει. Όταν γίνεστε γονείς,
έχετε μια καλή ευκαιρία να επανεκτιμήσετε τις αξίες σας και να
επανασυνδεθείτε με τον δικό σας πνευματικό εαυτό.
«Η εγκυμοσύνη είναι το σημείο εκκίνησης
για τόσες πολλές μητέρες», λέει η Ντο. «Είναι η περίοδος κατά την οποία
επανασυνδέονται με την πνευματικότητά τους. Τι θα μπορούσε να είναι πιο
πνευματικό από μια νέα ζωή που μεγαλώνει μέσα μας;»
Το κλειδί είναι να διατηρήσουμε αυτό το
συναίσθημα σε όλη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και της ανατροφής του
παιδιού. «Πολύ συχνά η φυσική πνευματικότητα των παιδιών συνθλίβεται από
καλοπροαίρετους γονείς που ενδιαφέρονται να δουν αποτελέσματα και από
ένα ανταγωνιστικό σχολικό σύστημα», προειδοποιεί η Ντο. «Ό,τι κι αν
συμβεί, όμως, μην αφήσετε την αίσθηση θαυμασμού του παιδιού σας να
μαραθεί και να σβήσει».
...και ποτέ δεν είναι αργά
Όλοι οι γονείς τα θαλασσώνουν μερικές
φορές, μην ανησυχείτε. Μάθετε να λέτε συγγνώμη και να προχωράτε. Είναι
πάντα χρήσιμη μια δεύτερη ευκαιρία τόσο για τον εαυτό σας όσο και για τα
παιδιά. Με αυτό τον τρόπο τους δείχνετε και πώς να αντιμετωπίζουν τα
δικά τους λάθη.
Ηθική νοημοσύνη για μια πιο έξυπνη κοινωνία
Το χτίσιμο της ηθικής νοημοσύνης δεν
είναι βοηθητικό μόνο για το παιδί, αλλά και για όλη την κοινωνία. Με
άλλα λόγια, η ηθική εξυπνάδα είναι το αντίδοτο στη μιζέρια και στην
απώλεια της ελπίδας. Ένα ηθικά εκπαιδευμένο άτομο μπορεί να κυριαρχήσει
στον άκρατο αυθορμητισμό του, να πολεμήσει τη βία και την κατάθλιψη.
Είναι αντίδοτο στη βίαιη συμπεριφορά και μπορεί να δώσει υπόσταση σε μια
άδεια ζωή.
Η ηθική νοημοσύνη είναι ίσως η πιο
ανθρωποκεντρική απ’ όλες και σίγουρα εκείνη που μπορεί να συμβάλλει στο
χτίσιμο μιας πιο δίκαιης και ευτυχισμένης κοινωνίας.
